In nov 1999 werkte Buro jan-Ze mee aan: Wat is een installatie in de kunst? Tien kunstenaars geven hun visie op deze vraag.

Naast de Installatie: Buro jan-ZE(zie afbeelding), die bestond uit een kartonnen werkbank waar rond om heen bouwpaketten waren gesitueerd, vertelde Irene Janze op een avond verhalen waarbij de installaties van de andere negen deelnemende kunstenaars als dekor dienden.

Hieronder volgt het script:

( Voor de installatie hersendoolhof gaan staan; geluid van alle installaties uit)
Goedenavond allemaal. Namens Buro jan-ZE heet ik iedereen van harte welkom. Ik zal u het verloop van de avond schetsen. Allereerst zal ik u aan de hand van sprookjes over de installaties meenemen naar de gewelven van mijn gedachten. Vervolgens zal de dichter Toon Sackman een gedicht voor dragen, dat hij naar aanleiding van de tentoonstelling heeft gemaakt. Dan is het pauze, waarna Mikel Marzabal een lezing houdt over zijn werk. Veel plezier.

Ik wil u vragen hier plaats te nemen.....( Ik moet voor het archief zitten op een stoel, het publiek op de grond in het midden, zodat zij tot het laatste verhaal kunnen blijven zitten)
De archivaris en de dood
· Hoe heet je eigenlijk, vroeg het meisje achter de bar aan de vrouw naast mij. Ik zie je al een week en ik schrijf steeds, blond met bril, maar wat is je naam.?
· Ach, ik weet het eigenlijk zelf ook niet meer, antwoordde ze. Ik ben drie keer getrouwd en gescheiden. Laat het maar even zo.
· Dus je blijft onzichtbaar voor me?
Haar vraag verraste de vrouw.
· Onzichtbaar? Ik heb de afgelopen week een enorme installatie gebouwd en ik heb toch een vorm? Ze maakte met haar handen een omtrekkende beweging langs haar lichaam.
· Ja, maar als je anoniem blijft, ben je persoonlijk voor mij onzichtbaar.
Op dat moment mengde een man, die al die tijd net als ik had staan luisteren zich in het gesprek.

detail van de installatie: Archief van het instituut voor onderzoek van het Openbare lichaam

· Dat weet ik nog zo net niet, zei hij. Dinosaurussen hebben een naam en zij zijn onzichtbaar. Alles wat verdwenen is, is onzichtbaar. Jarenlang heb ik geprobeerd die verborgen wereld te ontsluiten. Ik heb gespeurd en gegraven. Alle aanwijzingen heb ik gesystematiseerd en op tafels, in kasten, planken, bakjes en zakjes opgeborgen. Ik heb gesneden, geplakt; tekeningen, collages en foto's gemaakt boeken geschreven. Ik heb veel gevonden. Dinosaurussen zijn vogels geworden en de apen mensen, maar ik heb nooit alles kunnen vinden.
Op een dag kwam ik een oude man tegen.
· Ik had je al eerder verwacht, sprak hij een beetje mopperend.
Hij bewoonde een kasteel dat vol stond met tafels, collages, tekeningen en boeken. Mijn tafels, collages, tekeningen en boeken.
Hij nam me mee naar de torenkamer van het kasteel. Een smalle wenteltrap leidde er naar toe. Maar het was geen gewone torenkamer. Hij was helemaal rond en de wanden bestonden uit glas.
Een schitterend panorama voltrok zich aan mijn ogen. Het was alsof ik de wereld kon zien door een visooglens. Lang kon ik niet van het uitzicht genieten.
De oude man vroeg mij plaats te nemen in een soort machine.
Zodra we zaten bewoog het voertuig zich met duizelingwekkende snelheid achterwaarts. Zoef ging het, zoef, zoef.
En op de wanden flitsten beelden als in een film aan me voorbij. Alleen het waren vormen die ik nooit eerder had gezien.
· Wat is dat- riep ik enthousiast en ik wees met mijn vinger in de ruimte.
· Dat zijn nu dinosaurussen, antwoordde de oude man.
Het karretje stond stil en de man keek op zijn horloge.
· Oef nog net op tijd, zei hij en haalde een vlakgom uit zijn zak. Hij liep op het vensterglas toe: - Even een paar diersoorten uitgummen, sprak hij, terwijl zijn geaderde hand behendig over het glas bewoog.

De man aan de bar was uitgesproken. Hij keek op zijn beurt op zijn horloge. Hij stopte zijn hand in zijn zak en haalde er langzaam een doosje uit tevoorschijn. Hij schoof het doosje met één vinger over de bar naar de vrouw toe.
· Het is tijd, zei hij.
Ze pakte het doosje voorzichtig tussen haar duim en wijsvinger en duwde het open. Erin bevond zich haar nieuwe naam.
Het bleef nog enige tijd doodstil in de bar. Langzaam maar zeker begon het vertrouwde geroezemoes de ruimte te veroveren.
Niemand lette meer op de man die ik naar de deur zag lopen. Ik besloot hem te volgen en heb wonderlijke werelden gezien en bizarre mensen ontmoet. Komt u met me mee?

(Op de boot gaan zitten).
De broer van Barbarella
Allereerst moest ik een rivier oversteken. De bootsman, hij bleek de broer van Barbarella, vertelde me dat hij gefascineerd was door twee zijden. In mijn naïviteit dacht ik aan deze en gene zijde, deze oever of de overkant. Maar hij vertelde dat hij het oversteekpunt tussen twee blauwe vlakken wilde bereiken: die tussen hemel en water. Als hij hard genoeg kon peddelen, zou de boot zich uit het water verheffen, de thermiek en zijn navigatiekunst zorgde voor de rest. Net als de gigantische vlieg-o-saurussen ten tijde van het Krijt. Als die enorme beesten 10.000den kilometers konden overbruggen in de lucht, moest het voor deze boot een fluitje van een cent zijn.
· Daarom, zei de bootsman trots, - oefen ik iedere dag. Met hele speciale peddels die ikzelf ontworpen heb. Ik vertrouw op mijn creatief vermogen en mijn stuurmanskunst. Ik weet dat het me gaat lukken, al weet ik nog niet precies wanneer. Dat is nu juist het charmante van mijn vak. Ik kan ermee in de toekomst kijken.
(Naar de overkant lopen, voor de wolk op de grond plaats nemen).

De wolkenfabriek.
Toen ik uit de boot stapte, voelde ik mij licht in het hoofd. Er toornde een ondoorgrondelijk stelsel van metalen buizen, pijpen en bollen hoog boven mij uit. Er stonden nog wel twee houten uitkijktorens maar die vielen in het niet bij de hoeveelheid glinsterend metaal. Nieuwsgierig stopte ik mijn hoofd in een buis. Ik werd onmiddellijk naar binnen gezogen. Een donkere tunnel vol schaduwen strekte zich voor mij uit. Ik werd er met een geweldige vaart doorheen geperst. Oh, aaaaaah.....(lichaaminelkaardrukken, armen voor het gezicht) en daar viel ik in een wirwar van halve en hele bollen. Het zonlicht overspoelde me en het leek wel of de gravitatie was verdwenen. (zittend met armen lichte ronde bewegingen maken). Ik maakte allerlei buitelingen, en sprongen, botste tegen de wanden en stortte mij al koppeltje duikelend van de ene bol in de andere. Heerlijk was het, totdat ik plotsklaps weer een tunnel in werd gezogen. (uitstrekken met arm naar voren als superman, adem uit buik uitstoten, laat op stem) Ik strekte me zo ver mogelijk uit, nog langer, ik hou het niet, het lukt me niet, ik moet een stuk van mezelf achter laten,......plop, en daar ging ik weer en werd met volle kracht uit de buis gestoten. Ik schudde even om mijn vorm te hervinden, ik zweefde hoog boven de aarde.

( papier op het tafeltje leggen van de opblaaspoppen installatie, lezen)
Floatables
In het heelal leeft een volk wat bestaat uit minuscule deeltjes die kris/kras door het universum schieten. Wanneer ze de dampkring passeren en teveel gewicht verliezen, blazen ze op tot vreemde vormen. Losse strukturen van bewegende partikels worden vreemde vlakken, die onder allerlei hoeken en bogen met elkaar verbonden zijn. Vanuit de lucht gezien, ziet New Metropolis eruit als een oude landingsbaan. Wanneer hun opblaasruimteschip bij het landen lek prikt, halen ze opgelucht adem. We zijn hier eerder geweest, denken ze. Ze laten zich meevoeren door de wind. Oost / west, thuis \ best.

( publiek meenemen en voor de monitor zetten van 'doorzonwoning')

doorzonwoning van M.Pollen

De sleutel tot perfectie
Ik daalde druppelsgewijs op een strand naar beneden, en vond een leuk onderkomen in een straat vol doorzonwoningen.
Op een dag werd het huis naast mij bewoond. 's Ochtends zag ik de verhuiswagens al en 's avonds toen ik van mijn werk kwam, zag ik ze nog steeds. Ik besteedde er niet veel aandacht aan.
Een maand later belde de buurman aan of ik ter kennismaking een kopje koffie kwam drinken.
Ik betrad het huis en tot mijn verbazing zag ik, dat het vol stond met onuitgepakte dozen.
Het noodzakelijke stond er wel, zoals een bed, een bank en een tafel, maar verder.... niets dan dozen.
De buurman bemerkte mijn verwondering en hij zei:
· Vroeger , vroeger was ik dol op puzzelen. Een probleem kon mij niet moeilijk of gek genoeg zijn. De meest perfecte oplossingen borg ik op in een doos.Op een keer kreeg ik een wereld aangeboden. Maar hoe ik ook tuurde, speurde en gluurde ik kon geen oneffenheid ontdekken. Ik had als het ware de volmaaktheid in mijn schoot geworpen gekregen.Het gekke was dat-ie me ontzettend verveelde. Ik voelde een onweerstaanbare drang om hem te verstoren. Op dat moment viel mijn blik op wat papiersnippers op de tafel naast me. Blijkbaar had ik achteloos een papier in zeven stukken verdeeld. Voor dat ik het wist zag ik mijn hand die wereld in zeven stukken verdelen. Eén stuk land pakte ik op en voorzichtig plantte ik het in de oceaan. Langzaam zonk 't naar de bodem.
Veel meer zei hij niet die avond, maar hij vroeg me bij het weggaan of ik zijn planten wilde bewateren, omdat hij op vakantie ging. Hij gaf me de sleutels mee.
Dat deed ik natuurlijk.
Een week, twee weken, één jaar, twee jaar….
En al die tijd liep ik langs die dozen. Ik probeerde een glimps van de inhoud in het voorbijgaan op te vangen. Soms rook aan ze.....
Op een gegeven moment heb ik al die dozen in mijn huis gesjouwd. Ik heb ze stuk voor stuk geopend……En weer dicht gedaan.
De huizen in de straat werden leger en leger. Mensen verhuisden en er kwam niemand voor in de plaats.
Afgelopen zomer ben ik als laatste vertrokken. De dozen heb ik achter gelaten. Onbeheerd.....

En dan is nu het woord aan Toon Sackman
De doos van Pandora, een gedicht

Dan is het nu pauze. U kunt de teksten daar pakken.. Ik wil u graag attenderen op de geluidsinstallatie daar bij die muur. Met de koptelefoon door de ruimte lopend kunnen de installaties op een totaal andere wijze beleefd worden. Bij deze installatie bevindt zich een gebruiksaanwijzing die u mee naar huis mag nemen, zodat u thuis een dergelijk werk kunt maken en uw huis met andere oren kan bekijken.
Wanneer u in de pauze van het toilet gebruikt maakt, verzaakt u dan niet om de urifuninstallatie te bekijken of te gebruiken. Mikel Marzabal, de maker ervan, zal na de pauze een lezing over zijn werk verzorgen.
Alle kunstenaars van de installaties zijn vanavond aanwezig.
Misschien wilt u in alle rust nog eens naar de werken kijken. Dit weekend en volgend weekend van donderdag tot en met zondag van 14.00 tot 18.00 uur is de expositie nog geopend.
Ik dank u voor uw aandacht.