Cityscapeeast DAM 02022002 IISG

Geachte aanwezigen

Namens Netty Gelijsteen, Helena Koning, mij zelf, Irene Janze en onze gastheer: het IISG( het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis), heet ik u van harte welkom bij de lezing over het project cityscapeeast (Dam 02022002 IISG.)
De lezing zal ongeveer een uur duren.

Cityscapeeast is een project van Buro jan-ZE.
Buro jan-ZE is eennetwerkvanwisselendevormensamenstelling, dat zich bezig houdt met de vraag: Hoe lang is een gedachte?
In dit netwerk werken mensen naast elkaar en met elkaar zonder verlies van eigen identiteit en werkwijze. Deze mensen kunnen architecten zijn, kunstenaars, musici, schrijvers. Het eindresultaat staat niet vast. Producten van Buro jan-ZE betreffen tussenstanden. Buro jan-ZE initiëert en begeleidt processen en trajecten met als doel activiteiten, instituten, gedachten, ruimtes en processen te ' openbariseren.'

Wat is cityscapeeast
Cityscape east is een project over urbane landschappen, (on)zichtbare genzen gelardeerd in een oost-west dialoog. Cityscapeeast gaat over historische gebeurtenissen die hun invloed hebben op het stedelijk landschap.
Cityscapeeast staat bol van sporen.

Michael Turnbull , componist, schreef me over zijn bijdrage Listen to the border (op 20 februari van het jaar 2000 )dat een karakteristieke manier van het waarnemen, observeren en beschrijven van een stad is om te zeggen :"Dit is waar X ooit was" en het voelt dan aan alsof het er nog is. Het vormt de werkelijke stad achter haar huidige presentatie. Smakeloze vernietiging wordt op deze manier niet waargenomen, omdat de vernietigde stad uit het verleden krachtig aanwezig blijft. Cityscapeeast is een document om te memoreren dit is waar X ooit stond en op die manier de fantasie te prikkelen en de herinnering te stimuleren. Maar het vormt tevens haar tegengif .
De uitwerkingen van de kunstenaars, architecten, radioprogrammamakers, schrijvers etc zijn slechts wat ze zijn, in de huidige realiteit in hun eigen vorm. Het worden onze sporen in een stad vol van Sporen.
Welke sporen liet cityscapeeast na? Hier naar toe fietsend, op de hoek van de panamabrug en de zeeburgerdijk passeer ik een houten gebouwtje: het Ankeroog. Marokkaanse mannen drinken er thee en leggen er een kaartje. Dit was waar onze tentoonstelling HoeveroostligtdeIndischebuurt? ooit was. Iedere keer als ik er langs fiets flitsen de beelden en teksten als een film aan me voorbij. Maar u, geacht publiek, is er voor u iets van die tentoonstelling van cityscapeeast over gebleven?
Ik zal Michael´s manier van het beschrijven van een stad toepassen op het project cityscapeeast.

Het land van ooit Waar was ooit wat Ankeroog

Ik ontmoette Michael , tijdens een van mijn bezoeken aan Berlijn. Hij werd aan mij voorgesteld omdat ik graag iets wilde maken over Noord Europese steden en hun oostelijke eigenschappen.

Het was me opgevallen dat in Berlijn na de val van de muur het oostelijke karakter van de stad zich steeds verder oostwaarts verplaatste- Zou het uiteindelijk het westen in zijn staart bijten? Ook in Amsterdam, Parijs en London vond een face lift plaats van de oostelijke stadsgebieden. Omdat de wind in Noord-Europse steden doorgaans uit het westen waait, verplaatsten de industrie - terreinen tijdens de industriële revolutie zich oostwaarts. De stad had zo geen last van de stank. Wijken voor de arbeiders om deze industrieën van krachten te voorzien, verhuisden in hun kielzog mee. Toen de industrieën in het digitale tijdperk verdwenen, werden die "oostelijke "stadsgebieden aan hun lot overgelaten en veelal gekenmerkt, door kleinschalige industrie en middenstand, goedkope huizen, goedkope ateliers voor kunstenaars, politiek activisme, alternatieve feesten,vrijplaatsen, ( een intermezzo in de geest van: even doorbijten, we zijn er zo doorheen), nieuwe arbeiders in dit geval migranten uit het buitenland, lage inkomens en religie. Een overgangsfase voor een nieuw gebruik in een nieuw tijdperk. Maar langzaam maar zeker veranderde het oosten. De Docklands in London werd een prestigieus woon/werkgebied,in de aankondiging van de serie East enders is nu de millennium tent van Tony Blair zichtbaar, waar vroeger Oost Berlijn was is nu das Mitte, in Parijs Est en op de East - end openden prestigieuze galeries hun deuren. In Amsterdam vond in de oostelijke havengebieden grootschalige nieuwbouw plaats. Er was een revolte gaande. Michael en ik vatten het plan op om over die stedelijke verandering reizende tentoonstellingen te organiseren. Waren na de industriële revolutie en de val van de muur in Berlijn de gedachten over het oosten en het westen wel veranderd? Waar bevond zich tegenwoordig het oosten?
Hoewel de nieuw bebouwde eilanden in Amsterdam straatnamen hebben uit de Indonesische archipel wordt onder de Indische buurt nooit die eilanden verstaan. Want de Indische buurt was Amsterdam Oost en daarmee wilden veel nieuwbouwbewoners zich niet associëren.
Er vond als het ware een noord/ zuid scheiding plaats met als grens het lozingskanaal.
Ook binnen de stadsdeelraad leefde het gevoel dat bewoners van de oude Indische buurt zich wel eens achter gesteld konden gaan voelen.
In januari 2000 kreeg ik een briefje van Netty dat de Indische buurt dat jaar 100 jaar bestond en de stadsdeelraad de oude Indische buurt eens in het zonnetje wilde zetten. Of ik nog een bijdrage had?
Of ik nog een bijdrage had?
Cityscapeeast kon beginnen. Ik stelde de vraag Hoeveroostligtdeindischebuurt? en nam twee kernbegrippen als uitgangspunt: omwentelingssnelheid en omloopsnelheid. Ik vroeg kunstenaars, een radio-programmamaker, en een architect om aan het project deel te nemen. De stadsdeelraad was zo bereidwillig een ruimte ter beschikking te stellen.
We kwamen een paar keer bij elkaar , ik leverde achtergrond informatie aan en het netwerk Buro jan-ZE toog aan de slag is.

Over alle bijdragen aan deze tentoonstelling kunt u de catalogus IB bekijken die hier op de tentoonstelling ter inzage ligt. Ik zal me nu beperken tot de bijdragen van Netty, Helena en mij zelf.

Het gouden randje

De bijdrage van Netty Gelijsteen bestond uit het stempelen van een gouden randje gevormd door patronen gesneden door meisjes van Silver Scissor ( een buurthuis waar meisjes van Arabische afkomst bij elkaar komen om dingen te maken en met elkaar te praten).

De patronen kwamen van de stadsplattegrond en verwezen naar de Arabische patronen in gordijnen en vitrages in de buurt. Ook wilde Netty met het maken van een gouden randje de buurt als het ware optillen, verheffen alsof ermee geschoven kon worden. Want hoeveroost lag die buurt nu eigenlijk. Al stempelend zou ze met de buurtbewoners in contact komen en met hun over de buurt van gedachten wisselen. De buurtbewoners konden zelf mee stempelen en zo hun buurt van een feestelijke gouden rand voorzien.
(Dia vier: publieksparticipatie)

Dit zegt veel over de werkwijze van Netty.
Zij wil het emotionele aspect van een belangrijke gebeurtenis materialiseren en met die materie processen in de openbare ruimte beïnvloeden. Om mensen actief te betrekken bij het gebeuren en bij elkaar.
De omloopsnelheid van het maken van het gouden randje: de V ib bedroeg 4,6 cm per seconde.

Dia vijf: Atjeh straat

Helena Koning, de architect maakte een ruimte maquette. In.plaats van het ontwerpen van gebouwen, meet zij de materie t.o.v. het licht. In Berlijn had ik het gevoel in een schier eindeloze grote plattelandsstad te verkeren. Zij legde mij uit dat dit waarschijnlijk kwam door hoe ik het licht had ervaren lopend door de straten van de stad. Stelt u zich voor u bent in een straat en u staat met u schouder tegen de muur van de huizen. Hoe hoog de huizen zijn en hoe breed de straten beïnvloedt ons blikveld naar de hemel. atjehstraat

U kunt u voorstellen als de straten nauw zijn en de huizen hoog dat dit een totaal andere beleving geeft dan bij brede straten met lage huizen. Op een plein is die beleving weer anders. javaplein

Hoe de hemel op je af komt is afhankelijk van de hoek die je ogen maken bij het naar boven kijken. Ik wil u wijzen op een werk van de kunstenaar Turell, die op het strand bij kijkduin een panorama over dit fenomeen heeft gebouwd. Ik raad u allen aan om eens in zijn arena plaats te nemen en eens te ervaren wat dat met u waarneming doet.
Helena Koning wilde de ervaring van het lopen door straten in grote steden omzetten in een koelbloedige berekening. Zij ging aan het werk in de IB. werktekening

Zij ontwierp de zogenoemde stedelijke factor, de hoogte van de gebouwen gedeeld door de breedte van de straten en maakte een "ruimtemaquette", een afbeelding van de publieke ruimte van de Indische Buurt. In de loop van honderd jaar is er veel veranderd aan het oorspronkelijke stedenbouwkundige plan. Er vond veel nieuwbouw plaats. De publieke ruimte kreeg in die 100 jaar telkens een ander gezicht.
Dit kunt u zien in de maquette .

U ziet het is binnenstebuiten gekeerde maquette: waar blokken zijn is ruimte, waar ruimte is staan huizen. maquette

Ik reageerde met maken van een opgegraven maquette. De maquette was gemaakt van afvalmateriaal wat ik een Amsterdam groot oost had gevonden. Ik refereerde naar de omwenteling van vuilnisbelt , wat OOIT de bestemming van het gebied was, naar arbeiderswijk tot yuppengebieden, maar ook dat het afval van nu de grondstof vormt voor later. De installatie was een poging tot reconstructie van een OOIT gemaakt stedenbouwkundig plan.

grondmonsterkaart IB.

Op de grondmonsterkaart waren de vindplaatsen van de delen van de maquette of zo u wil het afval terug te vinden. En een reconstructie vanwaar de buurt OOIT had gelegen.

Het zoeken naar patronen in stedelijke landschappen ging ons steeds meer bezig houden.
De volgende tentoonstelling vond plaats in het kantoor van de stadsdeelraad Zeeburg en droeg dan ook de titel stadspatronen. Een verslag kunt u vinden in de ordner, ons archief van het project.

Netty toog vervolgens aan de slag om in plaats van afdrukken OP een trottoir, afdrukken VAN bestrating te maken in verschillende buurten in Amsterdam om uit te vinden of er patronen te herkennen.Was er een bepaalde bestrating kenmerkend voor een bepaalde buurt in een bepaalde tijd? Dit leverde wel interessante projecten op, maar niets voor het project cityscapeeast.
Want:
Cityscapeeast wil patronen in stedelijke landschappen verbeelden en met elkaar vergelijken om verbanden in ruimte en tijd te kunnen ontdekken.

Helena vatte het plan op om OOIT naar New York te gaan om de stedelijke factor van een gebied in Manhattan uit te rekenen. En nog later naar een stedelijk gebied in Japan. Een grotere omspanning van een oost/west dialoog was er volgens ons wereldlijk gezien niet mogelijk

Een prachtig plan wat in ons achterhoofd bleef hangen, maar een tijdlang bleef het stil rondom cityscapeeast.
( eventueel intermezzo)

Totdat Netty besloot om een afdruk van het plaveisel van de DAM te maken vlak voor de huwelijksinzegening van prins Willem Alexander. U moet het zich even voorstellen. Wij, de drie dames hier, kwamen bij elkaar om eens over een voortgang van het project te spreken. Na de koffie en uitwisseling van ideeën als we al ongeveer afscheid van elkaar aan het nemen zijn, komt Netty zo en passant met:Ik heb trouwens nog een ideetje. Ik wil de dam afdrukken wat vinden jullie van dat idee? Wij vonden dat een prima en inspirerend plan. De dam die voor de gelegenheid van het huwelijk nieuw bestraat was, heeft een heel kenmerkend patroon. Door een afdruk te maken van het plaveisel van de Dam, wilde Netty Gelijsteen, een mobiel plein maken.

	de Dam om 8.00 uur ´s ochtends

En niet van zomaar een plein. Tijdens de voorbereiding van hoeveroost had ik dmv interviews al gemerkt dat de meeste mensen de Dam als het centrum van Amsterdam beschouwden. Wij beschouwen de DAM het als een openbaar centrum van Nederland, immers daar vinden alle staatsceremonies plaats. Wederom probeerde Netty het emotionele aspect van de ingreep van deze historische gebeurtenis in de publieke ruimte van de stad te materialiseren en met deze materie de publieksprocessen te beïnvloeden.

Want niet alleen ging het om de interactie met het publiek tijdens het maken van dit mobiele plein. De toeristen hielpen vlijtig mee. Bij zo´n belangrijke ceremonie als het huwelijk wordt de Dam gedeeltelijk afgesloten voor het publiek. Er ontstaat een grens tussen het private domein van het koningshuis en het oranje publiek. drogen van de dam op de verbindingsdam

Netty wilde een mobiel openbaar centrum creëren toegankelijk voor iedereen. Op de dia hangt hij te drogen. U kunt het patroon van de dam hier ook goed zien. De dam werd ingezet bij het Witte Plein feest, en de eerste expositie van de mobiele Dam was een feit. Het witte plein feest

Ik besloot om een landschap te maken van afval verzameld vlak voor en na de huwelijksinzegening. Afval op de dam vlak voor en na het huwelijk werd genummerd ,verzameld, op foto gezet en in een monsterkaart verwerkt. monsterkaart detail het afval op 27012002

De dag voor het huwelijk werd de dam gestofzuigd.
(Dia 20)
Na het huwelijk was er een scheiding in landschap en kleur. In het privé-gedeelte van de Dam, slechts toegankelijk voor de genodigden, bevonden zich eilanden van gele en gouden papiertjes.

Het publieke gedeelte was een golf van afval van oranje en rood-wit-blauwe vlaggetjes en papieren, oranje bierviltjes, oranje satéprikkers, oranje kroontjes, oranje balletjes, oranje stoelen, kranten en plastic tassen dat zich ophoopte tegen de hekken.

De dia ´s spreken voor zich.maar ik kan u vertellen dat om daar te lopen een bijzonder vervreemdende en esthetische ervaring was. Geen reclames, bergen afval en lichtgevende schoonmakers.Toen het eerste zware hek om 20.00 uur naar beneden werd

gehaald waaide al het afval richting paleis. Het leek de bestorming van de Bastille wel, maar dan als animatiefilm waarin het afval een leger werd. De wachten voor het paleis, geïnstrueerd om vooral niet te bewegen, gaven geen krimp. De rode loper verdween onder de papiertjes en plastic tasjes. Plotsklaps verschenen er mannen in zwarte pakken. Het paleis werd hermetisch afgesloten.

Ik legde deze verschillende landschappen vast in een tekening/installatie.

	Dia 28 monster van het koninklijke afval
	Dia 29 monster drie van het publieksafval

Dia 30 op de kaart waar monster drie zich bevond. Let u ook op het gele gedeelte op de tekening. De wervelstorm richting paleis

het afval van 27012002 verwerkt in de monsterkaart

het afval van 02022002 verwerkt in de tekening.

U herkent natuurlijk nu onmiddellijk: monster drie inderdaad.

Het afval werd verwerkt in sculpturen:
Dia 33,34,35,36

U ziet dat ons nationale afvalproduct zo op een NOVIB kunst kalender geëxporteerd kan worden.

Het huwelijk was niet zomaar iets voor ons.Ik schreef OOIT:
Frankrijk aan de telefoon. Of ik iets wil schrijven over het belang van netwerken. Mijn hoofd staat naar het huwelijk van onze kroonprins met een vrouw uit Argentinië. Niet zomaar een vrouw, maar één die een traan laat, als een accordeon een tango speelt over een vaarwel aan een oud vadertje. Een oud vadertje? Jawel, maar wel één die tijdens het regime van dictator Videla een verantwoordelijke functie had. Of waren het tranen over de armoede van 14 miljoen mensen en het economisch failliet van haar land? Ik denk niet dat het laatste het geval was.
De kerkdienaren van katholieke en protestantse huize, de joodse gemeentelijk ambtenaar spreken allen een verzachtend woord over de afwezigheid van pa en ma die niet voor het huwelijk waren uitgenodigd. Een schoolvoorbeeld van tolerant Nederland.De vader is zich van de prins geen kwaad, zij lijkt ook niet erg begaan met het lot van haar volk. Maar dat kan schone schijn zijn.
Ach we zien de wereld zoals we zijn opgevoed en wat we in onze peergroepen hebben geleerd. Ik in de mijne en zij in die van hen. Zal dit huwelijk aanleiding geven tot openingen? De afschaffing van het koningshuis bijvoorbeeld? Of had de kroonprins dan moeten aankomen met een Fatima Bin Laden? Zal deze verbintenis de blikken van hen en ons verruimen of is het juist een consolidatie van bestaande netwerken, die zich nestelen achter de veiligheid van goed bewaakte hekken die het publieke domein van het private scheidt?De toekomst zal het leren. En de geschiedenis?
Zou Maxima, de kersverse prinses der Nederlanden ook het nee woord hebben durven uitspreken in het gemeentehuis voor de ogen van zes miljoen Nederlanders die via de televisie de huwelijksvoltrekking konden volgen? En prins Willem Alexander? Tegen alle koninklijke regels en organisaties in? Of was het al te laat en bestond de keuze slechts uit JA?
Maar hebben we niet allemaal onze eigen koninklijke familie en regels die onze individuele keuzes bepalen? Zeggen we niet allemaal wel eens ja terwijl we nee bedoelen? Meegevoerd in een moment van passie, zwakte, ongemak, onverschilligheid of een reflex? Hoe belangrijk vinden we het eigenlijk om met andere mensen te communiceren: Om vrienden of collega´s te ontmoeten, om gedachten te doorbreken, argumenten te vinden, beelden uit te wisselen, in plaats van opgesloten te zitten in een kleine wereld van angst en vooroordeel. En ja soms veranderen landschappen, maar ze worden weer bebouwd.
Ik weet niet waar verbintenissen en netwerken toe leiden, maar ik weet wel dat Nelson Mandela bij het huwelijk aanwezig was.

We besloten om de mobiele dam en daarmee het mobiele openbare centrum van Nederland naar New York te brengen. Per slot van zaak hebben we een historische band. Werd New York niet door Nederlanders gesticht. Nu zeggen we dat was kolonialisatie. Maar is er niet een geheel eigen metropool uit ontstaan? Deze keer willen we niet kolonialiseren of annexeren, maar ons steentje (op katoen) bij dragen aan de discussie over de historische gebeurtenis die plaats vond op 11 september en zijn weerslag heeft in het stedelijke landschap.

Graag wil Netty OOIT een afdruk gaan maken van het gebied waar de twin towers hebben gestaan. En de mobiele dam aanbieden namens onze burgermeester.

Helena Koning wil de stedelijke factor in de buurt van ground zero gaan berekenen en in een maquette vastleggen.

En ik? ik wil het afval verzamelen van het publiek op de toeschouwerbrug van ground zero. Van het publiek dat de overblijfselen van het world trade center op fresh kills komt bezoeken. En daar een tekening over maken. En vervolgens ooit? Naar ground zero in Hiroshima? Om te herinneren aan en de fantasie te prikkelen over wat OOIT ergens was. Maar vooral ook om tegengif te vormen.

Ik dank u voor uw aandacht. Er volgt nu een pauze en dan kan de discussie starten. Rest mij nog de sponsors van deze tentoonstelling te noemen allereerst onze gastheer, het IISG, Aan & Uitleg en Milan van Tuin.

Iedere gedachte staat op de schouder van een andere gedachte.
Als suikerkorreltjes bouwen ze gestaag aan een onvoorspelbare sculptuur.
Door onze waarneming vormen ze patronen. Een klont, een muur, een toren,
een kasteel, een paradijs? Soms kristalliseert een gedachte uit om een moment
te schitteren in de ruimte. Waarschijnlijkheidsanalyses en intervallen proberen
die gedachte te voorspellen. Buro jan-ZE probeert de lengtes van onze gedachten
te maximaliseren en te visualiseren.
Misschien beïnvloedt dat de gedragspatronen van gedachten…………

Cityscapeeast te New york15102002-20102002